Ο Άρνο Μπρέκερ και η αρχαία Ελλάδα

«Η αναχώρηση του πολεμιστή»

του Γιώργου Πισσαλίδη

 

Έκλεισαν στις 19 Ιουλίου, 110 χρόνια από την γέννηση του γλύπτη Άρνο Μπρέκερ, που εκπροσώπησε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, το πάντρεμα αρχαιοελληνικού και γερμανικού πολιτισμού που αποζητούσε η εθνικιστική Γερμανία του Μεσοπολέμου. Ενός καλλιτέχνη που έχει αναγνωρισθεί ως ένας από τους γίγαντες του νεοκλασικισμού του 20ου αιώνα και που το έργο του ανακαλύπτεται εκ νέου από ένα κοινό κουρασμένο από τις διάφορες μόδες της σύγχρονης Τέχνης.

 

O Άρνο Μπρέκερ γεννήθηκε στις 19 Ιουλίου 1900, στο Έμπενφελντ, μια κωμόπόλη έξω από το Βούπερταλ, κοντά στο Ντύσελντροφ. Ο πατέρας του υπήρξε λιθοτόμος και γλύπτης, κοντά στον οποίο μαθήτευσε επί έξι χρόνια όταν τελείωσε το επαγγελματικό γυμνάσιο.

 

Διχασμένος ανάμεσα σε κλασικισμό και μοντερνισμό

 

Το 1920 σπουδάζει στην Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών του Ντύσελντροφ, όπου έχει για δασκάλους τον Ουβέρτο Νέτζερ στην γλυπτική και τον Βίλχελμ Κράιζ, μαθητή του Χίλντερμπραντ, στην αρχιτεκτονική. Στην διάρκεια των πέντε χρόνων του στην Σχολή διχάζεται ανάμεσα στον κλασικισμό και τον μοντερνισμό. Θα αποφασίσει λοιπόν να συμφιλιώσει «τον κλασικισμό του Χίλντερμπαρντ και το πάθος του Ροντέν».

 

To 1924 πηγαίνει για πρώτη φορά στο Παρίσι, όπου γνωρίζει τον ποιητή Ζαν Κοκτώ, τον σκηνοθέτη Ζαν Ρενουάρ, τον Πικάσο και τον διάσημο γκαλερίστα και έμπορο τέχνης Άλφρεντ Φλεκτχάϊμ, που θα τον εκπροσωπούσε από το 1929 και μετά. Ο διχασμός των ακαδημαϊκών του χρόνων θα πάρει τέλος με το τεράστιο άγαλμα της Αυγής, που θα του αναθέσει ο Κράιζ και όπου έχει βρει την προσωπική του καλλιτεχνική γλώσσα.

Ο νεοκλασικισμός, η επίδραση δηλαδή από την αρχαία Ελλάδα, θα γίνει πιο έντονος κατά την πενταετή διαμονή του στο Παρίσι (1927-1932), όταν σπουδάσει δίπλα στον Σαρλ Ντεσπιώ και τον Αριστείδη Μαϊλιόλ. Ήταν εκείνη την περίοδο που θα γνώριζε την Ελληνίδα γυναίκα του, Δήμητρα Μεσσάλα, κόρη γνωστής οικογένειας εφοπλιστών που δούλευε ως μοντέλο για τον Πικάσο και τον Μαγιόλ. Όμως εκείνο που θα τον επηρεάσει καταλυτικά ήταν το ταξίδι του το 1932 στην εθνικιστική Ιταλία, όπου ανακαλύπτει την καινούργια μνημειώδη «αυτοκρατορική Τέχνη». Εκεί είναι που θα συναντήσει τον Ιωσήφ Γκαίμπελς, που θα τον συμβουλέψει να επιστρέψει στην Γερμανία, «όπου τον περιμένει μέλλον λαμπρό».

Δηλαδή, πολύ πριν το 1933, ο Μπρέκερ είχε ήδη ολοκληρώσει το νεοκλασικό του ιδεώδες, συνδυάζοντας επιρροές από την αρχαία Ελλάδα, αλλά και όσους παράπεμπαν σε αυτήν: την Ρώμη, την Αναγέννηση, τον γερμανικό Ρομαντισμό και τον Ροντέν.

Ο γλύπτης της Ομορφιάς και της Αρμονίας

Η τέχνη της περιόδου 1933 -1942, είχε αρχαιοελληνική θεματολογία, όπως αποδεικνύουν τα γλυπτά του «Διόνυσος», «Προμηθέας», «Ψυχή» και «Δάφνη και Χλόη» Κυρίως όμως ο Μπρέκερ έγινε διάσημος για τα γεμάτα Ηρωισμό και αρρενωπότητα ανδρικά γυμνά του. Για αυτά τα γυμνά προτιμούσε αθλητές για μοντέλα. Πίστευε ότι το ανθρώπινο σώμα ήταν το απόλυτο δημιούργημα του Θεού και ότι έφτανε στο αποκορύφωμα του με τον αθλητισμό.

Τα γυμνά του Μπρέκερ εκπροσωπούσαν την ανδρεία και την φυλετική αγνότητα της εθνικιστικής Γερμανίας. Έδειχναν τους άνδρες της Γερμανίας αρρενωπούς αλλά κυρίαρχους των εαυτών τους, γυμνούς αλλά αξιοπρεπείς, κτηνώδεις αλλά αγνούς. Αυτοί οι αγνοί άνδρες ζουν κοντά στην φύση και σε συνάρτηση με τους συντρόφους τους («Συντροφικότητα»), ενώ είναι πάντα έτοιμοι για την μάχη («Προετοιμασία») και το ηρωικό του πεπρωμένο τους («Προκαθορισμός»).

Τα γυμνά του Μπρέκερ αποπνέουν μια βαθιά πνευματικότητα και Νιτσεϊκή τραγικότητα όπως δείχνει ο «Πληγωμένος Πολεμιστής». Επίσης, η Τέχνη του Μπρέκερ εξυμνούσε τις φυσιολογικές σχέσεις ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα, όπως μπορούμε να δούμε στο «Απόλλων και Δάφνη» και το «Εσύ και Εγώ».

Επιστροφή στους Έλληνες

Πέρα από ιδεολογικές ταμπέλες, η Τέχνη του Μπρέκερ ανέδυε Ομορφιά και Αρμονία, που όπως έλεγε ο Νίτσε ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της Αρχαιοελληνικού Πολιτισμού. Ο ίδιος δήλωνε: «Είμαι ο γλύπτης του ανθρώπινου σώματος που ζει μέσα στην αρμονία της τριάδος σώματος, πνεύματος και ψυχής». Τα γλυπτά του ήταν μια επιστροφή στην εικονική τέχνη, που κυριάρχησε από την Αναγέννηση και μετά, ενώ ακολουθούσε τον ορισμό του Αριστοτέλη περί Τέχνης ως μίμηση της Φύσης. Ήταν δε, μια αντιπαράθεση στην σύγχρονη «Τέχνη» (κυβισμός, σουρεαλισμός κλπ) που κυριαρχείται από δυσαρμονία και ασχήμια και που σπάει την ενότητα του ανθρώπου με τον ζώντα κόσμο.

Επίσης ο Μπρέκερ αντιτίθετο στο ιδεολόγημα της «τέχνης για την τέχνη». Γι’ αυτό δημιουργούσε μια τέχνη ήταν κατανοητή από τον απλό λαό. Ήταν μια τέχνη που εκτίθετο δημόσια σε κτίρια, σε πάρκα και σιντριβάνια. Από αυτήν την άποψη, τα δύο κορυφαία έργα του ήταν ο «Ξιφομάχος» και ο «Λαμπαδοφόρος», δύο αγάλματα που στόλιζαν την νέα καγκελαρία που έκτισε ο Σπέερ και που ο Χίτλερ μετονόμασε αντίστοιχα σε «Βέρμαχτ» και «Το Κόμμα».

Αυτά ήταν τα πρώτα έργα που του ανατέθηκαν χάρις στην γνωριμία με τον Άλμπερτ Σπέερ, που μαζί σχεδίαζαν να ανοικοδομήσουν την Γερμανία με αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.

Η εκτίμηση για τον Νεοκλασικισμό του Μπρέκερ ξεπερνούσε τα ιδεολογικά όρια της εποχής. Το 1937 στο γερμανικό περίπτερο της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού γνωρίζει τον Στάλιν και εκείνος του ζητά να δημιουργεί και για αυτόν. Ο Μπρέκερ θα αρνηθεί ευγενικά. Το 1942 υπήρξε ο μόνος Γερμανός καλλιτέχνης που εξέθεσε τα έργα του στο κατεχόμενο Παρίσι. Όμως τα μέλη της Γαλλικής Αντιστάσεως επισκέπτονταν κρυφά την έκθεση του για να θαυμάσουν την αρχαιοπρεπή τέχνη του.

Ένας «απλός συνοδοιπόρος»

Με την πτώση του Βερολίνου, τα έργα του καταστρέφονται ή κατάσχονται από τους Αμερικανούς. Υπήρξε ένας από τους λίγους γλύπτες που δικάσθηκε την περίοδο της αποναζιστικοποίησης. Τελικά το 1948, γλυτώνει ως «απλός συνοδοιπόρος», πράγμα που του επιτρέπει να δουλεύει ξανά. Με το τέλος του πολέμου, ο Μπρέκερ δέχεται αμέσως προσκλήσεις από τον Φράνκο, τον Στάλιν και τον Περόν. Στην διάσημη συνέντευξη του στον Αντρέ Μύλλερ, θυμάται: «Όταν ο Στάλιν με κάλεσε, ήρθε ένας Αμερικανός στρατηγός του ΝΑΤΟ στην Βαυαρία για να με πάει προσωπικά στην Ρωσία. Αυτό δείχνει την εκτίμηση που είχαν οι Αμερικανοί σε μια τέτοια προσφορά».

Μεταπολεμικά, οι Ευρωπαίοι, με την πίεση των Συμμάχων, θα άνοιγαν τις πύλες τους στην αφηρημένη ζωγραφική του Τζάκσον Πόλλοκ και το σύνολο της ανεικονικής τέχνης. Την ίδια περίοδο, ο Μπρέκερ είχε δυσκολίες στο να βρει δουλειά. Έτσι στράφηκε στην αρχιτεκτονική και δούλευε κυρίως για μεγάλες εταιρείες. Θα έκανε όμως τις προτομές των φίλων του Ζαν Κοκτώ, Έζρα Πάουντ, Λουϊ Σελίν και Έρνστ Γιούνγκερ.

Η αποκατάσταση μιας ιδιοφυίας

Η δεκαετία του ’70 θα σήμανε την αποκατάσταση της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας του Μπρέκερ. Από το 1970, ξένες κυβερνήσεις του ανέθεσαν κτίρια πρεσβειών και προτομές ηγετών, ενώ επίσης του ανατέθηκε η προτομή του αποθανόντα καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ. Την ίδια περίοδο, ο Αλεξάντερ Κλαντέλ, ο πιο διάσημος γλύπτης της Αμερικής, δήλωνε: «Ο Άρνο Μπρέκερ είναι ο κορυφαίος ζων κλασικιστής καλλιτέχνης της εποχής μας». Ο φίλος του Σαλβατόρ Νταλί τον θεωρούσε ισάξιο του Μιχαήλ Άγγελου. Το 1974 ιδρύεται στην Βόννη το πρώτο ίδρυμα αφιερωμένο στο έργο του. Το 1979 χρίζεται Ιππότης του «Τάγματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου», που είχε ιδρυθεί το 1948 από τον Βασιλέα Παύλο. Την ίδια χρονιά, η κυβέρνηση Καραμανλή παραγγέλνει το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όμως όταν το 1982, το έργο ήταν έτοιμο, η κυβέρνηση Παπανδρέου θα αρνιόταν να το παραλάβει.

Το 1981, ακυρώνεται από αριστερά επεισόδια, η πρώτη μεταπολεμική αναδρομική έκθεση του στο Παρίσι. Τελικά θα γίνει στο Βερολίνο μέσα στο ίδιο κλίμα. Όμως το 1983, ο Ζαν Κλαιρ, διευθυντής του «Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ζωρζ Πομπιντού» θα αντιπαρέθετε τον Μπρέκερ στην «ισοπέδωση, την μονοτονία και την ομοιογένεια» της σύγχρονης τέχνης της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70. Θα ακολουθήσει το 1985, η ίδρυση του «Μουσείου Άρνο Μπρέκερ» στο Νόρβενιτς, κοντά στην Κολωνία. Την ίδια χρονιά, οι λιθογραφίες του Άρνο Μπρέκερ θα διακοσμούν την επίσημη έκδοση του «Αμερικανογερμανικού Συνδέσμου» για τα 300 χρόνια γερμανικής μετανάστευσης στις ΗΠΑ που θα περιλαμβάνει κείμενα των Ρόναλντ Ρήγκαν, Χέλμουτ Κολ και Τζωρτζ Μπους. Τέλος τον θάνατό του το 1991, θα ακολουθήσουν πολλές εκθέσεις και εκδόσεις για το έργο του.

Μήπως ήρθε ο καιρός να αποκατασταθεί αυτός ο μεγάλος καλλιτέχνης και στην χώρα που τον ενέπνευσε;

το είδαμε στο http://antistasi.org

του Γιώργου Πισσαλίδη